CNC KODLARI

1- CNC PROGRAMI

Takım tezgâhlarının bilgisayar yardımıyla işletilmesi için belirli bir mantıksal sıraya göre alfanümerik komutlarla yazılmış programlarla CNC Programı denir. Burada tanıma dikkat edecek olursak bu tür programlar üzerine bilgisayar entegre edilmiş olan takım tezgahlarında yani CNC takım tezgahlarında kullanılmaktadır.

CNC programlarının en önemli özelliği, programların belirli bir mantıksal sıraya göre ve belirli formatlarda yazılmasıdır. Bu nedenle CNC program yazımına geçmeden önce CNC programlarının formatını ve yapısını çok iyi bilmek ve anlamak gerekir.

2- CNC PROGRAM YAPISI

CNC programları alfanümerik (Alfabetik ve nümerik) komutlardan oluşan program satırlarından (Blocks) meydana gelir. Alfanümerik komutlar, A' dan Z'ye kadar büyük harfli alfabetik karakterler ve bunları takip eden nümerik karakterlerden meydana gelir. Örneğin, N100 G00 X25 Y50 M03 S1850;

CNC programları 3 ana bölümden meydana gelir. Bunlar;

1- Program başlangıç bölümü

2- Ana program bölümü

3- Program bitiş bölümü

Başlangıç bölümünde, genellikle hazırlık ve güvenlik komutları bulunur.  Yukarıdaki örneğimizde N10 - N70 arasındaki komutlar başlangıç bölümü komutlarıdır.

Ana program bölümü her parçada farklıdır. İş parçasının boyutlarına ve yapılacak olan talaş kaldırma işlemlerine göre değişir. Yukarıdaki örneğimizde N80 - N130 satırları arasındaki komutlar ana program bölümü komutlarıdır.

Program bitiş bölümünde bulunan komutlar programı bitirme ve güvenlik komutlarından meydana gelir. Yukarıdaki örneğimizde N140 - N170 satırları arasındaki komutlar program bitiş bölümü  komutlarıdır.

3- CNC PROGRAM TERİMLERİ ve ANLAMLARI

Program Adı/No (Onnnn)

Her CNC programının bir adı ya da numarası vardır. FANUC programlamada program numarası O harfi ve bunu takip eden 4 haneli rakamdan meydana gelir.  O1234;      O4567;

Karakter (Character)

CNC programında kullanılan her türlü harf, rakam ve özel sembollere karakter denir. X, F, T, 0, 5, G, -, M, A gibi semboller karakterlere örnektir.

Kelime (Word)

CNC programında anlam bütünlüğü olan komutlara kelime denir. Kelimeler bir harf ve bunu takip eden rakamlardan meydana gelir. Kelimelere örnek olarak F0.2, S1600, T0202, M03, X25, M30 kelimeleri verilebilir.

Satır (Block)

CNC programında ; (EOB - End Of Block) ile biten satırlara block denir. Bu satırlar bazen bir kelimeden meydana gelebildiği gibi bazen de birden çok sayıda kelimelerden meydana gelebilir

N010 G00 X25 Y50 Z5 M03 M08 S1750 ;

N020 G54;    örnek satırlardır.

Block Numarası (Sequence Number)

CNC programlarında her blokun bir blok numarası vardır. Blok numaraları N harfi ile başlar ve bu harfi takip eden rakamlardan meydana gelir. Blok numaraları N10, N20, şeklinde onar onar artabildiği gibi beşer beşer de artabilir (N05, N10, N15, N20).    

Son yıllarda bazı tür kontrol ünitelerinde N block satır numaraları kullanılmamaktadır. EOB düğmesine basıldığında blok sonuna konulan EOB (;) karakteri ile satırlar tanımlanmaktadır. Ancak çevrimler kullanılacağı zaman çevrimin başlangıç ve bitiş numaralarının verilmesi gerekir. Bu numaralar isteğe bağlı olarak ve akılda kolayca kalacak numaralardan seçilerek verilir.

Blok Sonu (EOB - End Of Block)

CNC programlarında her bir blok EOB (;) ile bitirilir. Program blokları bazen birden fazla satırdan da oluşabilir. Burada blokun nerede bittiği EOB (;) karakteri ile belirtilir.

Tezgâh Mili Devir sayısı (Snnnn)

S karakteri torna tezgâhının iş milinin (Torna aynasının), işleme merkezlerinde ise tezgâh milinin dakikada devir olarak dönme sayısını gösterir. Bu komuttan önce mutlaka tezgah milinin dönme yönünü tanımlayan M03 ya da M04 komutları kullanılmalıdır.  

S1250;   Tezgâh mili devir sayısı 1250 devir/dakika

İlerleme Hızı (F)

Kesici takımın dakikada veya devirde alması gereken yoldur. Doğrusal ve eğrisel hareket  komutlarıyla (G01, G02 ve G03) birlikte ilerleme miktarı (F) mutlaka kullanılmalıdır. CNC torna tezgâhlarında ilerleme (F) hızı mm/devir işleme merkezlerinde ise mm/dakika cinsinden verilir.

Kesici Takım Numarası (Tnnnn)

T karakteri kullanılacak olan kesici takımın numarasını temsil eder. CNC torna tezgâhlarının programlarında dört haneli bir sayısal değerle ifade edilir. T karakterini takip eden ilk iki rakam kesicinin bulunduğu istasyonu (kesicilerin takıldığı yer) numarasını, son iki rakam ise kesici ile ilgili geometrik (Offset) bilgilerinin bulunduğu sayfa numarasını gösterir.

T0101; Kesici takım numarası 01, kesici takım bilgilerinin bulunduğu offset satır numarası 01 dir.

T0505; Kesici takım numarası 05, kesici takım bilgilerinin bulunduğu offset satır numarası 05 dir. Tezgâhın kontrol ünitesi bu bilgileri kullanarak gerekli hesaplamaları ve kaydırmaları yapar.

4- CNC TORNA TEZGÂHLARINDA G ve M  KODLARI

G  Kodları, CNC programlarının yazımında kullanılan talaş kaldırma işlemlerini doğrudan ilgilendiren kodlardır. G kod numaraları G00 - G99 arasındadır. CNC torna tezgahlarında kullanılan başlıca G kodları aşağıdaki tabloda görülmektedir.

CNC TORNA TEZGÂHI G  KODLARI
G  KODU	A N L A M I
G00 - G0	Kesici takımın boştaki hızlı hareketi
G01 - G1	Kesici takımın talaş kaldırarak hareketi olup iş parçası ile temas halindedir.
G02 - G2	Saat ibresinin dönüş yönünde (CW) eğrisel harekettir.
G03 - G3	Saat ibresinin dönüş yönünün tersi yönde (CCW) eğrisel harekettir.
G04 - G4	Bekleme
G20	Inç ölçü sistemi
G21	Metrik ölçü sistemi
G28	Referans noktasına dönüş komutu
G31	Satır atlama komutu
G32	Diş açma komutu.
G34	Değişen adımlı diş açma komutu
G40	Takım ucu yarıçap telafisi iptali
G41	Takım ucu yarıçap telafisi solda
G42	Takım ucu yarıçap telafisi sağda
G50	Maksimum tezgâh mili devir sayısı sınırlama komutu
G54	İş parçası sıfırı
G55 - G59	Farklı referans noktaları seçimi
G70	Finiş tornalama çevrimi
G71	Boyuna kaba dış çap tornalama çevrimi
G72	Alın tornalama çevrimi.
G73	Profile göre dış çap  tornalama çevrimi
G74	Z ekseninde delik delme çevrimi
G75	X ekseninde kanal açma ve kesme çevrimi
G76	Çok pasolu diş açma çevrimi
G80	Delik delme çevrimleri iptali
G83	Delik delme çevrimi
G84	Kılavuz çekme çevrimi
G90	Silindirik dış çap/iç çap tornalama çevrimi (Tek paso)
G92	Diş açma çevrimi (Tek paso)
G94	Alın tornalama çevrimi
G96	Sabit kesme hızı
G97	Sabit devir sayısı
G98	İlerleme mm/dak.
G99	İlerleme mm/devir

M kodları (Mnn), CNC programlarının yazımında kullanılan yardımcı fonksiyon kodlarıdır. Bu kodlar kesme işlemini kolaylaştıran kodlardır. M harfi ve bunu takip eden 2 haneli rakamlardan oluşur. Aşağıdaki tabloda CNC torna tezgahlarında en çok kullanılan M kodları görülmektedir.

CNC TORNA TEZGÂHI M  KODLARI
M  KODU	A N L A M I
M00	Program durdurma
M01	İsteğe bağlı durdurma
M02	Program sonu (Tek parça imalatında)
M03	Tezgâh milini saat ibresinin dönüş yönünde (CW) döndürme
M04	Tezgâh milini saat ibresinin tersi dönüş yönünde (CCW) döndürme
M05	Tezgâh milini durdur.
M06	Kesici takım değiştirme
M08	Soğutma sıvısını açma
M09	Soğutma sıvısını kapatma
M19	Ayna kilitleme
M30	Program sonu ve tekrar program başına dön
M98	Alt program çağırma
M99	Alt program sonu

5- CNC İŞLEME MERKEZİ İÇİN G ve M KODLARI

G  Kodları (Gnn), CNC işleme merkezi programlarının yazımında kullanılan G kodlarının en çok kullanılanları aşağıdaki tabloda verilmiştir.  Bu kodlar  tıpkı CNC torna tezgahlarında olduğu gibi G harfi ve bunu takip eden iki haneli rakamlardan oluşup  G00 - G99 arasındadır.

CNC İŞLEME MERKEZİ  G  KODLARI
G  KODU	A N L A M I
G00 - G0	Kesici takımın boşta hızlı hareketi
G01 - G1	Kesici takımın talaş kaldırarak hareketi olup takım iş parçası ile temas halindedir.
G02 - G2	Saat ibresinin dönüş yönünde (CW) eğrisel hareket.
G03 - G3	Saat ibresinin dönüş yönünün tersi yönde (CCW) eğrisel hareket.
G04 - G4	Bekleme
G15	Açısal koordinat iptali
G16	Açısal koordinat
G17	XY çalışma düzlemi
G18	ZX çalışma düzlemi
G19	YZ çalışma düzlemi
G20	Inç ölçü sistemi
G21	Metrik ölçü sistemi
G28	Referans noktasına dönüş komutu
G31	Satır atlama komutu
G33	Diş açma komutu
G40	Takım yarıçap telafisi iptali
G41	Takım yarıçap telafisi solda
G42	Takım yarıçap telafisi sağda
G43	Kesici takım boy telafisi + yönde
G44	Kesici takım boy telafisi - yönde
G50	Ölçeklendirme komutu iptali
G51	Ölçeklendirme komutu
G54	İş parçası sıfırı
G55 - G59	Farklı  iş parçası sıfır noktaları seçimi
G73	Yüksek hızda gagalamalı delik delme
G74	Ters/Sol kılavuz çekme
G76	Hassas delik işleme
G80	Delik delme çevrimleri iptali
G81	Delik delme çevrimi
G82	Delik delme ve delik sonunda bekleme çevrimi
G83	Gagalamalı delik delme çevrimi
G84	Kılavuz çekme çevrimi
G85	Rayba çekme
G86	Delik büyütme ve hızlı geri çıkış
G87	Alttan delik büyütme
G88	Delik büyütme ve el tamburu ile uzaklaştırma
G89	Delik büyütme ve delik sonunda bekleme
G90	Mutlak (Absolute) koordinat sistemi
G91	Eklemeli (Incremental) koordinat sistemi
G94	İlerleme mm/dakika
G95	İlerleme mm/devir
G98	Takımın çevrim başlangıcındaki Z seviyesine geri çıkışı
G99	Takımın çevrim içinde tanımlanan R  seviyesine geri çıkışı
G98	İlerleme mm/dak.
G99	İlerleme mm/devir

M kodları (Mnn), CNC işleme merkezi programlarının yazımında kullanılan M kodları aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir. Bu kodlar M harfi ve bunu takip eden 2 haneli rakamlardan oluşup M00 - M99 arasındadır.

CNC İŞLEME MERKEZİ  M  KODLARI
M  KODU	A N L A M I
M00	Program durdurma
M01	İsteğe bağlı durdurma
M02	Program sonu (Tek parça imalatında)
M03	Tezgâh milini saat ibresinin dönüş yönünde (CW) döndürme
M04	Tezgâh milini saat ibresinin tersi dönüş yönünde (CCW) döndürme
M05	Tezgâh milini durdur.
M06	Kesici takım değiştirme
M08	Soğutma sıvısını açma
M09	Soğutma sıvısını kapatma
M30	Program sonu ve tekrar program başına dön
M98	Alt program çağırma
M99	Alt program sonu

6- CNC PROGRAMLAMADA İŞLEM SIRASI

CNC programı yazılmadan önce aşağıdaki işlem sıralarına dikkat edilmesinde büyük fayda vardır.

1- CNC tezgahının işlem bölgesi belirlenir.

2- İş parçasının tezgaha bağlanma şekli belirlenir.

3- İşlem sıraları belirlenir. (Örneğin, alın tornalama, dışçap tornalama, pah kırma,delik delme vb.)

4- İşleme türüne göre gerekli paso derinlikleri (talaş miktarları) belirlenir.

5- Finiş tornalama için bırakılacak paso miktarları belirlenir.

7- Kesme Hızı, Devir Sayısı ve İlerleme ile ilgili değerler belirlenir.

8- CNC programı önce kağıt üzerine yazılır.

9- Yazılan program CNC tezgahı kontrol ünitesinde diyalog programlama ile yazılır.

10- Yazılan programın Grafik Benzetimi (Simülasyonu) kontrol ünitesi ekranında izlenir ve varsa hatalar düzeltilir.

11- İlk iş parçası Adım Adım Modunda (Step by Step Mode) kontrollü bir biçimde işlenir.

12- İlk iş parçası imalatı sonunda;

- Kesici takımların sağlıklı hareket edip etmediği,

- Herhangi bir yere çarpıp çarpmadığı,

- Verilmiş olan paso miktarlarına göre tezgahın kesme koşulları,

- Programda girilmiş olan kesme hızı, devir sayısı ve ilerleme değerlerinin uygun olup olmadığı kontrol edilir. Bu değerlerde değişiklik yapılması gerekiyorsa CNC programından değiştirilmektense Tezgah Kontrol Ünitesi üzerindeki "Spindle Override" ve "Feed Override" düğmelerinden ayarlanması tavsiye edilir.

13- İşlenmiş olan iş parçasının ölçüleri imalat resmine göre kontrol edilir. Ölçüsel farklılıklar varsa ilgili kesici takımın "Ofset Sayfasına" girilir ve gerekli düzeltmeler (çap ve boy) yapılır.

14- Yapılan son düzeltmelere göre işlenen ikinci iş parçasının ölçüleri tekrar kontrol edilir. Herhangi bir olumsuzluk yoksa artık seri imalata (Nonstop Mode) geçilir.

KAYNAK : www.hamitarslan.com